Урнǎ тилě пирěн район территорине кěнě тěслěх малтан та пулнǎччě-ха. Çак чěрчун Элěк Ене каллех лекрě. Вал Чǎваш Сурǎм ял тǎрǎхне кěрекен Шуркасси ялěнчи Ю.Архипов хуçалǎхне кěнě, весен йыттипе вǎрçнă. Лаборатори тĕрĕслевĕ ирттернĕ хыççǎн çав тилĕ уртаракан чирпе чирлени паллǎ пулчĕ. Çавна май асǎннǎ хуçалǎхра  дезинфекци турǎмǎр, мĕнпур выльǎх-чĕрлĕхе вакцинацилерĕмĕр. Ку ялти пĕтĕм хуçалǎхсенчи выльǎх-чĕрлĕхе те прививка турǎмǎр.

Уртаракан чир - çут çанталǎкри хǎрушǎ чирсенчен пĕри. Унпа, тĕпрен илсен, чĕрчунсем чирлеççĕ.  Сыхǎ пулмасан вǎл çынна та ерме пултарать. Ку чире саракан тĕп тискер чĕрчун – тилĕ. Унсǎр пуçне ǎна пурǎш, енот, енот йышши йытǎсем , ытти тискер чĕрчунсем те сарма пултараççĕ.

Чир ытларах çуркунне, тилĕсем чупнǎ вǎхǎтра, кĕркунне, вĕсен çурисем саланнǎ чухне, сарǎлать. Кǎçалхи хĕл пуçламǎшĕ ǎшǎ килни тилĕсен çак чирне анлǎ сарǎлма май пачĕ. Республикǎн нумай районĕсенче йытǎсен, çÿлевĕçсен, тилĕсен уртаракан чирне тупса палǎртнǎ. Чир сарǎлас хǎрушлǎх çут çанталǎкра  кашкǎрсен йышĕ сахалланса пынипе,  тилĕсем йышланнипе çыхǎннă. Кашни 2-4 çулта çак чир ытларах сарǎлса пырать.

Биологсем тĕпченĕ тǎрǎх, хǎш-пĕр тилĕ, ытти чĕрчунсене уртаракан чире ертсе, хǎй ĕмĕр тǎршшĕпех хавшамасǎр пурǎнма пултарать. Урнǎ тилĕсем вǎрмансенчен яллǎ вырǎнсене, фермǎсене куçаççĕ, йытǎсене, ытти выльǎхсене çыртма тǎрǎшаççĕ.

Чир суран урлǎ пуçланать. Чирленĕ выльǎх çыртсан сĕлекери вирус суран урлǎ тĕп нерв тытǎмне сиенлет. Пур чĕрчунǎн та çак чир пĕр майлǎрах пулать. Вǎл лǎпкǎ тата харсǎр юхǎмпа иртет. Лǎпкǎ тапхǎрта чирлĕ йытǎ çǎтма пултараймасть, унǎн сĕлеки юхать, кайри урисем тытаймаççĕ. Хǎйне вǎл лǎпкǎ тытать, хуçана паллать, вĕрмест. Харсǎр юхǎмра йытǎ пусǎрǎнчǎк, çынран аякалла пǎрǎнать, хушǎран хǎйне ачаш, çав хушǎрах чĕрĕ те тытать. Каярахпа вǎл хаярланать, унǎн куçĕсем чарǎлаççĕ, апат çимест. Çиме юрǎхсǎр япаласене çǎтать, çǎварĕнчен сĕлеке юхать, сасси çĕтет. Çакǎ икĕ талǎка тǎсǎлать. Унтан йытǎ хаярланса каять, килтен тарма хǎтланать, тĕл пулакан выльǎхсене вǎрттǎн тапǎнать, пуçран çыртасшǎн пулать. Каярах чирлĕ йытǎ шалкǎм çапнипе вилет.

Енчен те çакǎн пек паллǎллǎ йытта е кушака асǎрхасан ветеринарии станцине е участокне пĕлтермелле. Вĕсем ǎнсǎртран çыртсан больницǎна васкавлǎн каймалла.